Аннотация. В связи с изменением физиологического состояния организма, в крови козоматок в определенной степени наблюдаются изменения общего количества форменных элементов, но эти изменения происходит в пределах физиологических норм.
Ключевые слова. Козы, жывотные, экологические нормы, породы, кормление, иммунстатус, гематологические показатели, эритроцит, лейкоцит, гемоглобин, гранулоциты, агронулоциты.
Биологические науки
УДК:636.39:612.1
Нормуродова Музаффара Адхамовна
Ассистент кафедры физического воспитания
Самаркандского государственного института
иностранных языков
Normurodova Muzaffara Adhamovna
Assistant of the Department of physical education
of the Samarkand State institute of foreign languages
ЭЧКИЛАР ИММУН СТАТУСИГА ВА ҚОНИНИНГ ОРФОЛОГИК КЎРСАТКИЧЛАРИГА ОРГАНИЗМИНИНГ ФИЗИОЛОГИК ҲОЛАТЛАРИНИ ТАЪСИРИ
INFLUENCE OF THE PHYSIOLOGICAL PROPERTIES OF THE ORGANISM ON THE IMMUNE STATUS AND MORPHOLOGICAL INDICATORS OF GOAT BLOOD
Аннотация. В связи с изменением физиологического состояния организма, в крови козоматок в определенной степени наблюдаются изменения общего количества форменных элементов, но эти изменения происходит в пределах физиологических норм.
Ключевые слова. Козы, жывотные, экологические нормы, породы, кормление, иммунстатус, гематологические показатели, эритроцит, лейкоцит, гемоглобин, гранулоциты, агронулоциты.
Summary: Due to changes in the physiological state of the body, the blood kozomatok certain degree of observed changes in the total number of formed elements, but the change is within the physiological range.
Key words: goats, animal, ecological norms, feeding, immunostatus, hematological parameters, erythrocyte, leukosyte, hemoglobin, granulocytes, agranulocytes.
Мавзунинг долзарблиги (актуальность проблемы). Эчкичилик чорвачиликнинг асосий тармоқларидан бири бўлиб мамлакатни момиқ жун,сут, гўшт ва пойафзалбоп тери каби маҳсулотлар билан таъминловчи асосий жабҳа ҳисобланади. Эчкиларнинг маҳсулот йўналиши бўйича момиқ жун, сут ва гўшт берадиган зотлари фарқланади. Мамлакатимизда урчитилаётган зотларни барчаси етарлича озиқа массалари билан таъминланса ва улар ўз организми эҳтиёжи учун зарур бўлган озиқа бирлиги, алмашинувчи энергия ва ҳазмланувчи оқсиллар миқдорини олгандагина, бу ҳайвонлардан генетик жиҳатдан имкониятда бўлган маҳсулотларни олиш билан бирга ва келгусида подани тўлдириш учун соғлом улоқ олиш мумкин [1 c, 21]. Лекин келтирилган муаммоларнинг ҳалигача ўзининг ижобий ечимини топмаётганлигининг асосий сабаби,ҳайвонларни озиқлантириш ва селлекция ишларини ўз оқимига ташлаб қўйилиши, табиий яйловларнинг кескин қисқариши, яйловларда ўсаётган ўт-ўланларнинг ботаник ва кимёвий таркибининг ўзгариши, яйловлар маҳсулдорлигининг пасайиб кетганлигидир. Иккинчи томондан экологик жиҳатдан ноқулай - озиқавий, иқлимий омилларнинг салбий таъсири турли физиологик ҳолатларда бўлган ҳайвонларнинг табиий шароитга чидамлигига ҳам ўз таъсирини кўрсатмоқда.
Юқорида келтирилган маълумотлардан шу нарса маълум бўлдики, норма асосида ва нормасиз озиқлантирилган эчкилар организмида кечаётган иммунологик кўрсаткичларни назорат қилиш ва уни биологик жиҳатдан тушунтириб бериш ҳозирги иқтисодий ривожланиш даврида чорвачиликни ривожлантиришда муҳим долзарб муаммолардан ҳисобланади [6 c, 23].
Мавзунинг материали ва усуллари (материал и методы исследования). Экспериментал тадқиқот ишлари Ургут тумани «Зафар, Сарвар ва Санжаржон» фермер хўжалиги шароитида норма асосида ва нормасиз озиқлантирилаётган она эчкилардан ҳар бирида 5 бошдан иккита гуруҳ ташкил қилиниб, гуруҳдаги ҳайвонларни танлаб олиш «гуруҳлар – даврлар» (А.И.Овсянников 1976) усулига мос ҳолда амалга оширилди. Эчкилар қонидаги шаклли элементларни миқдорига, иммунологик кўрсаткичларига озиқлантириш ва ҳайвонларнинг физиологик ҳолатларининг таъсири қиёсий ўрганилди [5 c, 10-21]. Ташқи муҳитнинг ноқулай омиллари организмдаги моддалар алмашинувининг кечиш жадаллигига ўзининг таъсирини кўрсатади ва бу таъсир натижасида қон таркибидаги шаклли элементларнинг умумий миқдорини ва уларнинг айрим хусусиятларини ўзгаришига олиб келади. Ишнинг мақсади ва вазифалари (Цель и задачи исследовании). ишимизнинг асосий мақсади Ўзбекистон шароитида норма асосида ва нормасиз озиқлантирилаётган эчкиларни қон кўрсаткичларига турли физиологик даврларнинг таъсирини қиёсий ўрганишдан иборат бўлди.
Қўйилган мақсадга эришиш учун қўйидаги конкрет вазифаларни бажариш белгилаб олинди.
Эчкилар бўғозлик муддатларини аниқлаш учун чорвачиликда кенг қўлланиладиган усуллардан фойдаландик. Қон таркибидаги шаклли элементларнинг умумий миқдорини санаш учун кафедрада В.И.Георгиевский (1990) томонидан таклиф қилинган усулдан фойдаландик. Олинган маълумотларни статистик қайта ишлаш учун Е.К.Меркурьева (1971) усулидан фойдаландик [3 c, 56; 4 c, 35]. Таҳлил учун қон эрталаб - наҳорда, эчкилар эрталабки озиқлантиришгача уларнинг буйунтуруқ венасидан 5 мл ҳажмида олинди. Экспериментал тадқиқот ишлари Ургут туманидаги фермер хўжаликларида урчитилаётган 3,5-4 ёшли маҳаллий жайдари эчкиларда олиб борилди.
Тадқиқот ишининг натижалари ва уларнинг муҳокамаси (результаты и их обсуждение). Олинган натижаларга кўра, эчкиларнинг бўғозлик даврида олиб борган текширишларимизнинг натижаларига кўра, бўғозлик даврининг бошланғич ойларида эритроцитларнинг умумий миқдори ўртача 1 мм3 қон таркибида 5,96 млн. ни ташкил этган бўлса, бўғозликнинг охирида 6,48 млн.ни ташкил этди. Сут бериш даврида эса кўрсаткичларнинг камайиши кузатилди. Қон таркибидаги гемоглобиннинг концентрацияси эса мос ҳолда 118,7 ва 121,7 г/л ни ташкил этди. Юқоридагидек ҳолат лактация даврида қондаги гемоглобин концентрациясида кузатилди. Лактация даврининг бошланишида қон таркибидаги эритроцитларнинг умумий миқдори бўғозлик давридагига нисбатан ўзаро мос ҳолда 5,2 ва 4,1 % га кам бўлиши аниқланди. Қон таркибидаги гемоглобиннинг умумий концентрацияси бўйича ҳам анологик маълумотлар олинди.
1-жадвал
Тажрибадаги эчкиларлар қонининг морфологик ва иммунологик кўрсаткичларининг ўзгариши
Кўрсаткичлар |
Эчкиларни физиологик ҳолати |
|
Бўғозлик |
Лактация |
|
Эритроцитлар, млн/мм3 |
5,96-6,48 |
5,21-4,24 |
Гемоглобин, г %. |
118,7-121,7 |
91,3 – 92,7 |
Лейкоцитлар,минг/ мм3 |
8,0-9,1 |
7,9- 8,6 |
Гранулоцитлар, %. |
41-46 |
56-58 |
Агронулоцитлар, %. |
54-59 |
42-44 |
Олинган маълумотларнинг кўрсатишича, эчкилар қонидаги шаклли элементлар ва гемоглобиннинг концентрацияси физиологик норма чегарасида бўлди, бу эса ҳайвонларнинг соғлиги бутун эксперимент давомида нормада бўлганлигидан далолат беради. Лейкоцитлар миқдорини маълум даражада камайишини эса, синтезланаётган сут таркибида катта миқдорда иммун таначалар шаклида лейкоцитларнинг ажратилиши билан боғлиқ бўлса керак деб ҳисоблаймиз. Олинган маълумотларга кўра эчкиларнинг бўғозлик даврида қон таркибида лимфоцитлар миқдорини ортиши (14 %) кузатилган бўлса, лактация даврида нейтрофилларнинг миқдорини (13,5 %) ортиши кузатилди. Тажрибаларимиздан олинган маълумотлар турли Европа мамлакатлари ва Тожикистон шароитида олинган маълумотларга мос келади [1 c, 101; 7 c, 22].
Хулоса (заключение). Юқорида келтирилганлардан шундай хулоса қилишимиз мумкинки, эчкиларнинг қони таркибидаги шаклли элементларнинг умумий миқдори уларнинг физиологик ҳолатларига боғлиқ ҳолда маълум даражада ўзгаришга учрасада, бу ўзгариш физиологик норма чегарасида туради.
Фойдаланилган адабиётлар (Литература).